ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ ΤΑΧΑ ΣΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΑΤΟΥ

Το Κέντρο Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης σε συνεργασία με την Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών παρουσιάζει την έκθεση της Αθηνάς Τάχα στον εκθεσιακό χώρο της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών. Η έκθεση αυτή υπήρξε η αφορμή για τη συνέντευξη που ακολουθεί στην Ελένη Πολυχρονάτου, Εικαστικό και Διδάκτορα σε Τέχνη και Περιβάλλον του Θεωρητικού Τμήματος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών και νέο μέλος του ΣΚΕΤΒΕ.

Στην έκθεση παρουσιάζεται το εξαιρετικά σημαντικό έργο της καλλιτέχνιδος στη δημόσια περιβαλλοντική γλυπτική λειτουργικού χαρακτήρα. Έργο, που αφορά στην υλοποίηση πάνω από πενήντα δημόσιων παραγγελιών περιβαλλοντικής γλυπτικής σε πολλές αμερικανικές πολιτείες -όπως η Φλόριντα, το Οχάιο, η Αριζόνα, η Αλάσκα, η Φιλαδέλφεια και η Νέα Υόρκη- από τις αρχές του 1970 ως σήμερα και στην συμμετοχή σε περισσότερους από εκατόν πενήντα διαγωνισμούς αρχιτεκτονικών – γλυπτικών διαμορφώσεων δημόσιων χώρων (πλατειών, υπαίθριων χώρων αναψυχής, σιντριβανιών, και πολύπλευρα λειτουργικών δημόσιων χώρων).

… θα ήμουν ένα ανεύθυνο ανθρώπινο πλάσμα αν δεν έθετα την τέχνη μου στο δημόσιο χώρο

E.Π: Κα Αθηνά Τάχα ένα μεγάλο μέρος του έργου σας στρέφεται γύρω από το δημόσιο χώρο. Γιατί επιλέξατε αυτό το είδος των έργων και πόσο είναι αναγκαία τα έργα αυτού του είδους στην σύγχρονη κοινωνία;

Α.Τ: Θέλω να κάνω την τέχνη μου ορατή σε όλους – όχι μόνο στη διανοούμενη ελίτ (επισκέπτες μουσείων) η τους πλούσιους συλλέκτες που μπορούν να την αγοράσουν. Οι κοινωνικές αναταραχές του τέλους της δεκαετίας του ΄60 με κάναν να αισθανθώ ότι θα ήμουν ένα ανεύθυνο ανθρώπινο πλάσμα αν δεν έθετα την τέχνη μου στο δημόσιο χώρο. Επίσης διάλεξα να φτιάξω τη γλυπτική μου σαν περιβάλλον (όχι ως ένα αντικείμενο χωρίς σκοπό) έτσι ώστε να μπορεί κανείς να έχει τόσο την οπτική όσο και την κιναισθητική εμπειρία (με το σώμα κινούμενο μέσα στο χώρο), και να χρησιμεύει η τέχνη σε μια λειτουργία, όπως η αρχιτεκτονική τοπίου. Με αυτό τον τρόπο θα μπορούσα επίσης να προσεγγίσω θέματα σε σχέση με το περιβάλλον μας – φυσικό και αστικό.

… κάθε πολιτεία, πόλη ακόμη και κομητεία δημιούργησε κάποιο είδος νομοθεσίας δημόσιας τέχνης

Ε.Π: Κα Αθηνά Τάχα, το 1972 στη διακήρυξη σας Α Call to Artists for Social Action (Πρόσκληση στους Καλλιτέχνες για Κοινωνική Δράση), καλούσατε τους καλλιτέχνες να εμποδίσουν τη διαφθορά των νέων κινημάτων από τις σχέσεις εμπορίου-μουσείου-συλλέκτη. Ως εναλλακτική λύση κα Τάχα τους προτείνατε να φέρουν την τέχνη μέσα στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων έξω από τα μουσεία και τις γκαλερί δημιουργώντας έργα τέχνης που σκοπό έχουν να απαλύνουν τις ανάγκες των ιδιαίτερων κοινοτήτων και χώρων. Ποια ήταν η ανταπόκριση των συναδέρφων σας καλλιτεχνών τη δεκαετία του 1970, όπου το αίτημα της διασύνδεσης τέχνης και κοινωνίας είχε τοποθετηθεί πλέον επιτακτικά στα κινήματα και στις αποφάσεις των καλλιτεχνών μαζί με την αναζήτηση ενός κόσμου που επιδιώκει την αναγέννηση και αλλαγή του μέσω της τέχνης;

Α.Τ: Έχω ήδη απαντήσει τις παραπάνω ερωτήσεις. Γύρω στο 1970 ενας αριθμός από νεώτερους καλλιτέχνες αισθάνθηκε όπως εγώ, και εν μέρει με την ενθάρρυνση από ένα καινούργιο πρόγραμμα του National Endowment for the Arts (Εθνικού Οργανισμού Επιχορήγησης για τις Τέχνες - ΝΕΑ), στράφηκε στη λύση τού να προτείνει τέχνη για δημόσιους χώρους (που ονομάστηκε στα τέλη των ‘70 «τέχνη για συγκεκριμένο/ειδικό τόπο»), με στόχο τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος και την ανάπτυξη μιας γενικής καλλιτεχνικής συνείδησης.

Όταν έκανα τα πρώτα μου δημόσια έργα το 1975 -76, μερικά με επιχορηγήσεις από το ΝΕΑ, υπήρχε μόνο μια πολιτεία στην Αμερική (η Χαβάη) που είχε τη νομοθεσία «ποσοστό για την τέχνη», μόνο μια-δυο πόλεις (π. χ., η Φιλαδέλφεια και το Σιάτλ) και ίσως μόνο μια κομητεία, το Ντέιντ, κοντά στο Μαϊάμι, στη Φλόριντα, παρόλο που η General Services Administration (Διαχείριση Γενικών Υπηρεσιών της Κυβέρνησης, GSA) είχε επίσης αρχίσει ένα πρόγραμμα ανάθεσης σε καλλιτέχνες σχεδιασμού έργων για νέα Ομοσπονδιακά κτίρια σε διάφορες Πολιτείες (κέρδισα μια από τις πρώτες τους μεγαλύτερες αναθέσεις). Από τότε, σχεδόν κάθε πολιτεία, πόλη ακόμη και κομητεία δημιούργησε κάποιο είδος νομοθεσίας δημόσιας τέχνης (ένα ποσοστό τις εκατό για την τέχνη) η πρόγραμμα, που ενθάρρυνε αυτό το νέο καλλιτεχνικό κίνημα– το πρώτο κίνημα μετά το Ντανταϊσμό που λειτουργούσε έξω από τον κόσμο των γκαλερί τέχνης.

Θα έπρεπε να προσθέσω ότι τέχνη για συγκεκριμένο/ειδικό χώρο σήμαινε επίσης για μένα τέχνη που λαμβάνει υπόψη τον περιβάλλοντα κοινωνικό χώρο, και οι αρχιτέκτονες, όπως οι νεώτεροι «καλλιτέχνες της πληροφορίας», υιοθετούνε τώρα την έννοια «για συγκεκριμένο/ειδικό χώρο», παρόλο που οι κριτικοί της τέχνης δεν έχουν ακόμα καταφέρει να ορίσουν αυτό το είδος δημόσιας τέχνης σαν ένα σημαντικό «κίνημα» (εν μέρει γιατί ΔΕΝ άρχισε στη Νέα Υόρκη, αλλά παντού στις ΗΠΑ).

Παρεμπιπτόντως, η Πρόσκληση στους Καλλιτέχνες για Κοινωνική Δράση ήταν στη πραγματικότητα μια διακήρυξη/μανιφέστο μου και μια πράξη εννοιολογικής τέχνης, επειδή οι «Social Art Workers -Εργάτες της Κοινωνικής Τέχνης» (SAW = πριόνι) ήταν μια φανταστική ομάδα που αποτελείτο μόνο από μένα!

Ε.Π: Έχετε διαμορφώσει το Franklin Town Park ένα από τα πρώτα περιβαλλοντικά πάρκα ως έργο τέχνης, Ανήκετε στους καλλιτέχνες οι οποίοι επεκτείνονται με το έργο τους στο δημόσιο χώρο με σκοπό όχι απλά να τοποθετήσουν ένα γλυπτό μέσα στο πάρκο ή στην πλατεία, αλλά να μετατρέψουν τον ίδιο το χώρο σε ένα έργο τέχνης. Γενικά η καταστροφή του περιβάλλοντος και η ανάγκη των κατοίκων των σύγχρονων πόλεων για τη φύση, το χώρο του πάρκου και του πρασίνου, έχουν προσθέσει κι άλλα σοβαρά ζητήματα στις επιδιώξεις των καλλιτεχνών. Η μετατροπή μεγάλων αστικών χώρων δημόσιας χρήσης σε έργα τέχνης αποτελεί πλέον ένα βασικό αίτημα της σύγχρονης ζωής. μέσα από την ευρύτερη πρόθεση της συσχέτισης τέχνης και καθημερινής ζωής. Θα θέλατε να μας μιλήσετε γι αυτό το ζήτημα;

Α.Τ: Πράγματι, ήμουν ίσως η πρώτη καλλιτέχνης που συνέλαβε τη δημιουργία ενός ολόκληρου πάρκου ως ένα ολικό γλυπτό (Gesamtkustwerk) -- χρησιμοποιώντας τη γη του χώρου, τις εμφυτεύσεις και ακόμα και τα λειτουργικά / χρηστικά στοιχεία ως υλικά (αντί του πηλού, του μαρμάρου ή του χαλκού). Το έκανα αυτό αρχικά στην πρόταση μου για τα Step Sculptures (Γλυπτά Σκαλοπάτια) στις όχθες του ποταμού Charles River (Ιανουάριος 1974) και την πρόταση μου για το Recreation Park (Πάρκο Αναψυχής) του Sawyer Point στο Cincinnati, του Ohio (1977), και μετά στις πραγματικές αναθέσεις μου «vest-pocket» Tide Park (Smithtown, Long Island, 1976-77) και στο πάρκο της Franklin Town, Συνδέσεις, στην κεντρική Philadelphia (1981-92).

Τέτοια πάρκα δεν πρέπει να τα μπερδέψουμε με τους πολυάριθμους κήπους γλυπτών που υπάρχουν και σε Ευρωπαϊκές και σε Αμερικανικές πόλεις (πολλοί ανήκουν σε Μουσεία τέχνης), όπου παραδοσιακά και σύγχρονα γλυπτά, από τον Rodin ως τον Sol Lewitt, είναι εγκαταστημένα. Εκείνα είναι στην πραγματικότητα υπαίθρια Μουσεία.

Στην τέχνη δεν δίνεται ποτέ αρκετή χρηματοδότηση ώστε να αλλάξει η ασκήμια της παρούσας αστικοποίησης

Ε.Π: Από τη δεκαετία του ’70, με μια σειρά από δράσεις που σχετίζονται με το φυσικό περιβάλλον καθώς και με το περιβάλλον των πόλεων και των οικισμών, διατυπώθηκε το αίτημα των καλλιτεχνών για τη βελτίωση της ποιότητας της ανθρώπινης ζωής και γενικότερα για το σεβασμό της ζωής. Μέσα από αυτό το πλαίσιο προβληματισμού και προτάσεων γεννήθηκαν νέα είδη γλυπτικής παρέμβασης με κατεύθυνση τους αστικούς χώρους αλλά και το φυσικό τοπίο. Οι καλλιτέχνες κατέβαλαν συντονισμένη προσπάθεια επανένταξης των στοιχείων της φύσης στο δομημένο τοπίο.

Ενσωματώνουν πλέον κατευθείαν στη δημόσια γλυπτική στοιχεία που προέρχονται από το φυσικό περιβάλλον, όπως φυτά, βράχους ή νερά, σχεδιάζουν πάρκα ή συμμετέχουν σε προγράμματα ανάπλασης αστικών συγκροτημάτων τα οποία έχει καταστρέψει ο παράλογος τρόπος ανάπτυξης των βιομηχανικών πόλεων.

Τι κατά την γνώμη σας, χρειάζεται να γίνει μεταξύ κοινότητας και καλλιτεχνών ώστε να πετύχει ένα πρόγραμμα δημόσιας τέχνης αυτού του είδους;

Α.Τ: Κάθε μια από τις προηγούμενες απαντήσεις μου φαίνεται να προβλέπει την επόμενη ερώτηση σου! Οι σύγχρονες πόλεις είναι μια μορφολογική και οικολογική καταστροφή – είτε στην βιομηχανική είτε στην προαστιακή τους εξάπλωση (ολόκληρη η Αττική έχει γίνει ένα προάστιο της Αθήνας, που έχει εξαπλωθεί καρκινοειδώς όπως το Los Angeles στην California).

Ένας αριθμός ιδεαλιστών καλλιτεχνών, όπως εγώ, έχουν προσπαθήσει να προτείνουν λύσεις για βελτίωση, αλλά ακόμη και στις περιπτώσεις όπου η Διοίκηση συνεργάζεται, στην τέχνη δεν δίνεται ποτέ αρκετή χρηματοδότηση ώστε να αλλάξει η ασκήμια της παρούσας αστικοποίησης. Λίγες πόλεις, όπως το Chicago στις ΗΠΑ ή το Vancouver στον Kanada έχουν μια μεγάλη αρχιτεκτονική παράδοση η μια παρούσα δομική ταυτότητα ώστε να ενθαρρύνουν επιτεύγματα καλής δημόσιας τέχνης.

Η αναθέτουσα αρχή και ο καλλιτέχνης πρέπει να πληροφορήσουν, να εκπαιδεύσουν και επίσης να συμβουλευτούν την κοινότητα σε ένα μεγάλο βαθμό

Ε.Π: Η εξέλιξη στη δημόσια τέχνη γέννησε νέες έννοιες και νέα περιεχόμενα και οι καλλιτέχνες σκέφτηκαν τις πολιτιστικές, κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες των ανθρώπων στο περιβάλλον των οποίων αυτοί θα δημιουργούσαν. Για παράδειγμα ο Richard Serra με το Tilted Arc (το 1991, απομακρύνθηκε και διαλύθηκε το έργο του ως ανεπιθύμητο), είχε συγκρουστεί ανεπιτυχώς με την αισθητική αντίληψη του θεατή.

Κατά τη γνώμη σας πρέπει οι καλλιτέχνες να δημιουργούν σύμφωνα με τις προσδοκίες του κοινού και πρέπει η δημόσια τέχνη να διαμορφώσει δικά της κριτήρια καταλληλότητας, ποιότητας και γούστου διαφορετικά από εκείνα του καλλιτεχνικού εργαστηρίου;

Α.Τ: Ο Richard Serra είναι ένας μεγάλος γλύπτης αλλά δεν έχει (ή δεν είχε) δημόσια συνείδηση. Το έργο του Tilted Arc κατέστρεψε στις ΗΠΑ το μέλλον της μόνιμης δημόσιας τέχνης. Οι Διοικήσεις φοβήθηκαν μετά από εκείνη την αντιπαράθεση να διαθέσουν ευρεία χρηματοδότηση για μόνιμα πρότζεκτ και οι περισσότερες οργανώσεις στράφηκαν σε εφήμερα πρότζεκτ.

Εγώ προσωπικά πιστεύω ότι ένας καλός καλλιτέχνης αφιερωμένος στη δημόσια τέχνη πρέπει να έχει μια διαφορετική στάση και να αναπτύσσει ένα διαφορετικό καλλιτεχνικό λεξιλόγιο από αυτό του καλλιτέχνη της γκαλερί και του εργαστήριου. Δεν εννοώ καθόλου ότι οι καλλιτεχνικές οράσεις και αξίες να σμικραίνουν υποτασσόμενες στη κοινή γνώμη (η υπερβολική «ακρόαση» της κοινότητας μπορεί να είναι επίσης καταστροφική). Η αναθέτουσα αρχή και ο καλλιτέχνης πρέπει να πληροφορήσουν, να εκπαιδεύσουν και επίσης να συμβουλευτούν την κοινότητα σε ένα μεγάλο βαθμό.

Αλλά η κοινή γνώμη δεν πρέπει ποτέ να υπαγορεύει την τέχνη. Ο καλλιτέχνης, που ξόδεψε μια ολόκληρη ζωή για το πώς να κάνει τέχνη, αναπτύσσοντας μια προσωπική οπτική, πρέπει τελικώς να δημιουργήσει το δημόσιο έργο τέχνης. Ακόμα και η κοινοτική τέχνη, όπως οι Μεσαιωνικοί καθεδρικοί, είχαν ένα οδηγό μυαλό, αρχιτέκτονα η γλύπτη που συνέλαβε και διεύθυνε το πρότζεκτ.

...οι καλλιτέχνες θα έπρεπε να εμπλέκονται σε πολεοδομικά πρότζεκτ, όπως επίσης σε αρχιτεκτονικά έργα η έργα τοπίου

Ε.Π: Μια ιδιαίτερα μεγάλη ανάπτυξη έχουν δώσει οι καινούργιες πόλεις σε όλες τις μορφές της τέχνης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτέλεσε η Villeneuve d΄Ascq στη Γαλλία όπου οι καλλιτέχνες συμμετείχαν λιγότερο η περισσότερο και στον πολεοδομικό σχεδιασμό, αποδεικνύοντας ότι ο δημόσιος χώρος μπορεί να οργανωθεί ως ζωτικός χώρος μέσω της ενέργειας της τέχνης και σε σχέση με τους όγκους του δομημένου χώρου, τις ανάγκες των κατοίκων και την πλαστική ποιότητα. Πώς βλέπετε μελλοντικά την εισαγωγή των καλλιτεχνών στη σύγχρονη πολεοδομία;

Α.Τ: Δεν γνωρίζω γι’ αυτή την πόλη (έχω δει μόνο μερικές φωτογραφίες στο Ιντερνέτ) αλλά οπωσδήποτε πιστεύω ότι οι καλλιτέχνες θα έπρεπε να εμπλέκονται σε πολεοδομικά πρότζεκτ, όπως επίσης σε αρχιτεκτονικά έργα η έργα τοπίου.

Αυτό δεν μπορεί παρά να βελτιώσει την υφή του αστικού σχεδιασμού και εν τέλει, ιδανικά, την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. Παρόλο που δρω ανεξάρτητα, έχω συχνά συνεργαστεί με αρχιτέκτονες σε αρκετές από τις υλοποιημένες αναθέσεις μου.

Επιπροσθέτως, από το 2000 δουλεύω αποκλειστικά με εταιρίες αρχιτεκτόνων η μηχανικών ως καλλιτεχνικός σύμβουλος και σχεδιαστής σε συγκεκριμένα τμήματα των πρότζεκτ τους (π.χ. στο δημόσιο χώρο Wisconsin Place, Friendship Heights της Washington – μπορείτε να δείτε μια μικρή βιντεοταινία γράφοντας το όνομα μου στο YouTube).

Ε.Π: Ποιο έργο σας στο δημόσιο χώρο έχετε ξεχωρίσει και γιατί;

Α.Τ: Έχω πολλά αγαπημένα ανάμεσα στα δημόσια έργο που έχω εκτελέσει αλλά μπορώ να αναφερθώ σ΄ ένα από τα πρώτα και σ΄ ένα από τα τελευταία. Το έργο Green Acres (Πράσινα Στρέμματα, 1985 -87) είναι ένα πολύ πολύπλοκο περιβαλλοντικό γλυπτό πολυμέσων για την αυλή του Department of Environmental Protection (Υπουργείου Περιβαλλοντολογικής Προστασίας) του New Jersey (1% για την τέχνη) στο Trenton. Συνδυάζει γλυπτικούς «κλιμακωτούς σχηματισμούς» που χρησιμεύουν ως καθίσματα, ένα πράσινο δάπεδο από γρανιτικές πλάκες με φωτογραφίες των επαπειλούμενων τοπίων και ειδών του New Jersey (φτιαγμένες με αμμοβολή), κηπάρια με ζωντανά φυτά προσδιορισμένα από εμένα, συμπλέγματα κόκκινων ηφαιστειακών βράχων -- συνδυάζοντας έτσι μαζί τα γλυπτικά, κοινωνικά, περιβαλλοντολογικά, φωτογραφικά και εννοιολογικά ενδιαφέροντα μου. Δύσκολο να το εξηγήσεις χωρίς εικόνες, αλλά μπορείτε να δείτε πολλά στο δίκτυο μου, http://oberlin.edu/faculty/atacha

Το πιο πρόσφατο αγαπημένο είναι το Muhammad Ali Plaza (2002-09) στο Louiville, Kentucy (οπου ο M. Ali γεννήθηκε), σε συνεργασία με τη γνωστή εταιρία αρχιτεκτονικής τοπίου EDAW. Για αυτούς τους δημόσιους χώρους σχεδίασα ειδικά ένα αμφιθέατρο, Dancing Steps ( Χορευτικά Βήματα), ένα γυάλινο καταράχτη, Star Fountain ένα συντριβάνι σε σχήμα αστεριού, με ένα επτάλεπτο πρόγραμμα κινούμενων λέντς, που φωτίζουν το νερό απο 48 γυάλινες κολώνες σε σχηματισμό σπείρας μέσα σένα λιμνάκι με μορφή αστεριού. Ακόμη δυσκολότερο να περιγραφεί χωρίς εικόνες, αλλά μπορεί να δει κανείς ένα μικρό βίντεο του χορού του φωτός από το Star Fountain γράφοντας το όνομα μου στο YouTube.

Συνέντευξη της Αθηνάς Τάχα στην Ελένη Πολυχρονάτου, Έικαστικό και Διδάκτωρ σε Τέχνη και Περιβάλλον του Θεωρητικού Τμήματος της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών

(Αναδημοσίευση από το περιοδικό culturenow.gr)