19ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΥΣ ΤΖΑΝΙΚΙΑΝ KAI ΡΙΤΣΙ ΛΟΥΚΙ

Το 1942 που γεννήθηκαν ο Γιερβάντ Τζανικιάν και ηΆντζελα Ρίτσι Λούκι, η Ευρώπη ζούσε μια πρωτοφα-νή, καθολική και σχεδιασμένη με ακρίβεια επίθεσηστη μείζονα σταθερά του ανθρώπινου πνεύματος:τη μνήμη.Τριάντα χρόνια αργότερα –στις αρχές της εκρηκτικής δεκαετίας του ’70– ο Γιερβάντ και ή Άντζελα έμελλε να συναντηθούν και ο έρωτάς τους δεν ήταν παρά η αφορμή για ν’ αρχίσουν τη σχολαστική ανασύστασηαυτής της μνήμης, η οποία μας παραδίδεται σήμερασαν ένα τεράστιο λεξικό εναλλακτικής Ιστορίας πάνωσε κομμάτια φιλμ. Πριν τη συνάντησή τους, ο πρώτος είχε σπουδάσει αρχιτεκτονική στη Βενετία, κουβαλώντας στην αρμενική του καταγωγή την τραγωδία μιας αγνοημένης γενοκτονίας, ενώ η δεύτερη έφτασε μέχρι το Σάλτζμπουργκ της Αυστρίας για να διδαχτεί ζωγραφικήαπό τον Όσκαρ Κοκόσκα.Στα επόμενα χρόνια,

εγκατέλειψαν την αρχιτεκτονική και τη ζωγραφική, συνάντησαν το σινεμά και άρχισαν να ανασυνθέτουν, αφηγηματικά και αισθητικά, τον ίδιο τον 20ό αιώνα. Ανακάλυψαν χαμένες μπομπίνες της γαλλικής κινηματογραφικής εταιρείας Pathé, στο ξεχασμένο σήμερα φορμά των 9,5mm, καθώς και σπάνιο υλικό του πιονιέρου Ιταλού ντοκιμαντερίστα Λούκα Κομέριο, και άρχισαν να συνθέτουν με αυτά μικρά αριστουργήματα.Οι καίριες πληγές που είχε δεχτεί η μνήμη το 1942,άρχισαν τώρα να επουλώνονται, καθώς οι δύο καλ-λιτέχνες καταπιάνονταν με τα μεγαλύτερα ζητήματατης σύγχρονης ιστορίας, μέσα από τα μάτια τωνηττημένων και των αφανών ηρώων της.Οι έρευνές τους έθεσαν σε αμφισβήτηση όλες τιςμέχρι τότε ανθρωπολογικές, ιστορικές και πολιτικέςβεβαιότητες, και τους οδήγησαν σε νέους δρόμουςκαι σε μια συνολική επανεξέταση του κινηματογρα-φικών κανόνων και, κυρίως, του κινηματογραφικούρυθμού του μοντάζ.Στις ταινίες που γύρισαν, αποτυπώθηκε η ιστορίατου «σύντομου 20ού αιώνα», όπως τον όρισε οΈρικ Χόμπσμπαουμ – από το 1914 δηλαδή, μέχριτο 1991. Είναι ταινίες που δεν είναι ακριβώς «ταινί-ες», ντοκιμαντέρ που δεν είναι μόνο «ντοκιμαντέρ»και πολυσύνθετα δοκίμια που αποτελούνται απόφιλμ, βίντεο, εγκαταστάσεις, φωτογραφίες, σχέδιακαι ακουαρέλες.Η μνήμη εγγράφεται σε αυτές τις ταινίες με τρόποσπαρακτικό, σαν μια αργόσυρτη λιτανεία τραυμάτων,σαν μια τραγωδία που καιροφυλακτεί στο παρελθόνκαι υπονομεύει το μέλλον.Ο φασισμός, η βαρβαρότητα της αποικιοκρατίας,οι πόλεμοι που συγκλόνισαν τον κόσμο και η μετα-νάστευση είναι βασικά θέματα στο σινεμά τους. Οιεικόνες τους σε στοιχειώνουν: πολιτικές κι ανατρεπτι-κές, εξωτικές αλλά και εφιαλτικές, καταδύονται στονπυθμένα της κινηματογραφικής λογικής.Ανάμεσα στο 1974 και το 1979, εισήγαγαν τα «αρω-ματικά φιλμ», με ειδικές μηχανές που ανέδυαν αρώ-ματα κατά την διάρκεια της προβολής (πολύ νωρί-τερα από το odorama του Τζον Γουότερς) και λίγοαργότερα εισήγαγαν την «αναλυτική κάμερα», μιαπρωτότυπη εφεύρεση η οποία επεξεργάζεται εκνέου το αρχειακό υλικό, γεννώντας νέες αφηγήσειςκαι νοήματα.Και, καθώς η μνήμη βρίσκεται και πάλι υπό διωγμόν, τα αταξινόμητα αριστουργήματα του Τζανικιάνκαι της Ρίτσι Λούκι εκθέτουν τη βασανιστική τουςαναγκαιότητα και ορίζουν την επιτακτική αξία τηςπρωτοπορίας.Ορέστης Ανδρεαδάκης
Νυχτερινό
Ιταλία | Italy 1997 Έγχρωμο | Color 18’Μια τσιγγάνικη γιορτή στο Σεράγεβο κατάτη διάρκεια της σερβικής πολιορκίας, μιαοικογένεια που κάθεται σ’ ένα μπαλκόνι στοΒελιγράδι, και σκόρπιες αναλαμπές από μιαερωτική ταινία στο Ζάγκρεμπ: θραύσματατης καθημερινής ζωής σ’ αυτό το χωνευτήριπολιτισμών, σκηνές παράλληλες με τηνπραγματικότητα του πολέμου ενορχηστρώνονταιμέσα από ένα απρόβλεπτο μοντάζ σ’ ένα λυρικόποίημα για την ελευθερία, τη βία και τη μυστικήζωή των ανθρώπων.

Βαλκανική απογραφή
Ιταλία | Italy 2000 Έγχρωμο | Color 62’Ως αντίδραση στους νατοϊκούς βομβαρδισμούςτης πρώην Γιουγκοσλαβίας, οι σκηνοθέτεςέφτιαξαν μια χειροποίητη ελεγεία για τηντραγωδία του πολέμου και την ανθρωπιστικήκαι οικολογική καταστροφή σ’ αυτή τη γωνιά τηςΕυρώπης. To φιλμ συνδέει και αντιπαραβάλλεικαρέ από σκηνές από τα Βαλκάνια της περιόδου1920-1940, άλλοτε εναέρια πλάνα τηςρημαγμένης γης κι άλλοτε γήινες λεπτομέρειεςαπό τη ζωή των ανθρώπων της εποχής. Έναέργο ανάλυσης που αντλεί υλικό από τοαρχείο ενός Ναζί αξιωματικού που συμμετείχεστους βομβαρδισμούς των Βαλκανίων τον Β΄Παγκόσμιο Πόλεμο.

Εικόνες της Ανατολής: Βάνδαλος τουρισμός
Ιταλία-Γαλλία | Italy-France 2001 Έγχρωμο | Color 62’Στα αρχεία μιας βρετανικής μεγαλοαστικήςοικογένειας, οι σκηνοθέτες βρίσκουν φιλμάκιαπου τράβηξε ένα ζευγάρι σ’ ένα ταξίδι στις Ινδίεςτο 1928 και το 1929 – στο αποκορύφωμα του αγώναενάντια στην αποικιοκρατία. Ακόμα και οι πιο«αθώες», ιδιωτικές στιγμές του ζεύγους προδίδουντο υπεροπτικό τους βλέμμα στην εξωτική Ανατολήκαι στον κόσμο των ιθαγενών. Οι επεξεργασμένεςεικόνες αποκαλύπτουν τη δραματική αντίθεσηανάμεσα στους τουρίστες και τους τοπικούςπληθυσμούς: ενώ οι Βρετανοί απολαμβάνουν τοτσάι τους στην αυλή του Μαχαραγιά, οι ντόπιοιτριγυρνούν πεινασμένοι στους δρόμους. Άραγεπόσο διαφέρει αυτή η εικόνα από τον μαζικότουρισμό του σήμερα;

Oh! Uomo

Ιταλία | Italy 2004 Έγχρωμο | Color 71’Το τρίτο μέρος της Τριλογίας του Α΄ ΠαγκοσμίουΠολέμου εκτυλίσσεται μετά τον πόλεμο.Ξεκινώντας από τα εμβλήματα του ολοκληρωτισμούκαι την προσωπική οδύνη του ανθρώπου, η ταινίακαταλήγει στην αναπαράσταση του ανθρώπου ωςενός οργίλου θύματος βίας. Ένας κατάλογος τηςανατομίας του πληγωμένου σώματος που εστιάζειστην επίδραση που είχε η σύγκρουση στα παιδιάτο χρονικό διάστημα 1919-21, σ’ ένα ταξίδι απότην αποσύνθεση στην τεχνητή ανασύνθεση τουανθρώπινου σώματος. Αλλά τι είδος ανθρωπότηταείναι αυτή, που είναι ικανή να ξεχάσει και επιτρέπειστη φρίκη να επαναληφθεί γι’ άλλη μια φορά;

Βάρβαρη χώρα
Γαλλία-France 2013 Έγχρωμο | Color 65’Κάθε περίοδος έχει το φασισμό της. Με την«αναλυτική» τους κάμερα, όπως την αποκαλούν,οι σκηνοθέτες κάνουν μια βουτιά στο (ευσχήμως)λησμονημένο παρελθόν της ιταλικής αποικιοκρατίαςστην Αιθιοπία και προχωρούν σε μια διπλήανάγνωση – των ίδιων των εικόνων και του πώςκαταναλώθηκαν: εικόνες από στρατιωτικές ασκήσεις,μια γυμνόστηθη γυναίκα, η αντανάκλαση τουΜουσολίνι στην Αφρική. Το αποτέλεσμα είναιμια ζωτικής σημασίας ταινία για την Ευρώπη,που αυτοκτόνησε δυο φορές στο παρελθόν μεδύο παγκόσμιους πολέμους και τρομακτικέςδικτατορίες, και βρίσκεται τώρα ενώπιον νέωνδοκιμασιών.